چکیده
پژوهش مفهوم بنیادین عدالت، در تفکر هر اندیشمند سیاسى در خور اهتمامى والاست؛ زیرا بررسى این مقوله، مى تواند ما را با زوایاى متعددى از آراى آنها آشنا سازد. در حقیقت، مفهوم کانونى عدالت، داراى اهمیتى کم نظیر در عرصه هاى نظرى و عملى سیاست و اجتماع بوده و از جامع ترین غایات دینى و سیاسى بشمارمی آید.که دراین خصوص دانشمندان  و فیلسوفان  بسیاری ، مباحث گسترده اى را به بررسى مفهوم عدالت اختصاص داده اند. ازجمله دانشمندانی که به بررسی مفهوم عدالت پرداخته اند فارابی و خواجه نصیرالدین طوسی می باشندکه محقق در این رساله به بررسی عدالت از دیدگاه آن دو و اینکه عدالت از نگاه ایشان چه شباهتها وچه تفاوتهایی دارد و اینکه آیا نظرات این دو فیلسوف بزرگ در مبحث عدالت ریشه در قرآن و اسلام دارد یا برگرفته از اندیشه های فلاسفه یونان است و آیا عدالت جزوی ازفضیلت است یا عین آن یا غیر از آن و یا موهوب است یا مکسوب و اهمیت آن در بقای نوع بشری چیست و در نهایت اینکه چرا این دو اندیشمند علی رغم تاکیدشان بر عدالت در مدینه اساس یک حکومت و جامعه عادلانه را به طور شفاف ترسیم نکردند روشهایی که محقق در تحقیق خود بکار می‌برد شامل: مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و اینترنتی می باشد. بنابراین مسیر تحقیق به گونه ای پیش رفت که  فرضیات فوق با توجه و استناد به مباحث خود اندیشمندان ذکر شده مورد تأئید و تاکید قرار گرفت.
کلید واژه‎ها: عدالت، فارابی، خواجه نصیرالدّین طوسی، بررسی تطبیقی

 
فهرست مندرجات
عنوان    صفحه
چکیده
فصل اول: کلیات
مقدمه    2
بیان مسئله    3
اهداف تحقیق    5
روش تحقیق    5
روش گردآوری اطلاعات    5
ابزار گردآوری اطلاعات    6
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    6
چارچوب نظری تحقیق    6
سوالات اساسی تحقیق    6
فرضیه های تحقیق    7
فصل دوم مباحث نظری
بخش اول:
بررسی سیر تاریخی مفهوم عدالت    9
مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان یونان باستان    10
مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان دوره وسطی    14
مفهوم عدالت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان    15
عدل درقرآن    20
بخش دوم:
پیشنه تحقیق    22
فصل سوم
 بخش اول:
نگاهی کوتاه به زندگی علمی، سیاسی و فرهنگی    26
نظام رهبری    32
بخش دوم:
عصر و زندگی سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی     34
فصل چهارم
بخش اول:
تعاریف فارابی از عدالت    41
بخش دوم:
تعاریف عدالت و مقام آن در فلسفه سیاسی خواجه نصیر    48
بخش سوم:
تفاوت ها و شباهت های مفهوم عدالت از دیدگاه این دو فیلسوف    59

بخش چهارم:
فضیلت از دیدگاه فارابی چیست؟    66
اقسام فضائل    68
بخش پنجم:
 مراتب عدل    75
اهمیت عدل در بقاء نوع بشری    77
فصل پنجم
نتیجه گیری    80
پیشنهادات    91
منابع و مآخذ    92
 

فصل اوّل
کلّیّـات و مقدّمات
مقدمه
بیان مساله
اهداف تحقیق
روش تحقیق
روش گردآوری اطلاعات
ابزارگردآوری اطلاعات
سوالات اساسی تحقیق
چارچوب نظری تحقیق
فرضیه های تحقیق


مقدمه:
آشنایی بافیلسوفان واندیشه های آنان می تواندزمینه شناخت ومعرفی آنها درسطح جامعه شود ومی‌توان با اندیشه های بدیع آنان جامعه رابسوی الگوهای فلسفی ومعرفتی سوق داد.دراین رساله سعی می‌شود با مطالعه درآثارفارابی وخواجه نصیر به طورخاص به افکار واندیشه های آنها پرداخت ومحقق ضمن ارائه مختصری ازبیوگرافی آنان به بررسی افکاراین دوفیلسوف دررابطه با عدالت و تفاوتها و شباهتهای اندیشه های آنان دراین خصوص واهمیت آن دربقای نوع بشری واینکه اعتقادآن دوبه عدالت ریشه در اسلام و قرآن دارد یا برگرفته از اندیشه های فلاسفه یونان است و اینکه آیا عدالت از نظر آنان جزو فضیلت است یا عین آن یا غیرآن و آیا احساس عدالت خواهی موهوب است یا مکسوب و درنهایت اینکه چرا این دوفیلسوف علی رغم تاکیدشان برعدالت درمدینه نتوانستند اساس یک حکومت وجامعه عادلانه را به طورشفاف ترسیم نمایند.
اساس کارمحقق دراین رساله بررسی اندیشه های فارابی وخواجه نصیر ، سادگی واختصار مطالب مرتبط با آنها می باشد.
این رساله، گذشته ازمقدمه و وموخره ای که موقعیت تاریخی واجتماعی فیلسوف وجایگاه آنها درتاریخ اندیشه ها را باز می نماید، جدولهای زمان نگاری روشن گر و سودمندی نیز دارد که مراحل عمده تاریخ فلسفه ، مقاطع مهم تاریخی عصرفیلسوف ،ورویدادهای اصلی زندگی فارابی وخواجه نصیررانیز نشان می دهد. همچنین درقسمت هایی ازرساله ،چندین مطلب ازمهمترین نوشته ها وآثاراین دوفیلسوف موردبحث، آمده که نکته های اصلی واندیشه آنها رااززبان خودآنها برای خواننده بیان میکند.
باید یادآورشدکه لزومی ندارد درباره اهمیت آثارفارابی وخواجه نصیر الدین طوسی چه درجهان غرب وچه درجهان شرق وتاثیری که این دودراندیشه های فلاسفه بعدازخودبجای گذاشته اندبه تکرارمکررات پرداخت چراکه همه می دانیم فارابی بعنوان معلم ثانی وموسس فلسفه اسلامی درقرن چهارم وخواجه نصیرالدین طوسی درقرن هفتم ازچه جایگاه ومنزلت والایی بهره مند هستند.
در بررسی افکارواندیشه های فارابی وخواجه نصیرالدین طوسی نخست باآشنایی اجمالی بابیوگرافی و آثارایشان به بررسی اساسی ترین افکارآن دو درخصوص عدالت می پردازیم.

منابع و مآخذ
1-    قرآن کریم.
2-    آراء اهل المدینه الفاضله، تحقیق دکتر البیر نصری نادر، بیروت: دارالمشرق، 1991.
3-    ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ج2.
4-    ابی بکر بن خلکان، وفیات الاعیان: و ابناء ابناء الزمان ، ج2-1،(بی جا)،( بی نا).
5-    اصیل، حجت الله، آرمان شهر در اندیشه ایرانی، تهران: نشر نی، 1371.1389.
6-    سجادی –جعفر-ترجمه حکت اشراق سهروردی-انتشارات دانشگاه تهران1377.
7-    جوادی آملی ،حسن، زن در آیینه جلال و جمال، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1371.
8-    جمشیدی، محمد حسین، اندیشه سیاسی شهید رابع امام سید محمد باقر صدر، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه،1377.
9-    حلبی، علی اصغر، تاریخ اندیشه های سیاسی در ایران و جهان اسلامی ، تهران: بهبهانی، 1372.
10-    خزرجی، احمدبن قاسم، عیون الانباء فی الطبقات الاطبا،ج.2..
11-    صفدی، صلاح الدین، الوافی بالوفیات، تحقیق محمد یوسف نجم، بیروت: دارصادر، 1982=1361.
12-    صلیبا-جمیل-من افلاطون الی ابن سینا-بیروت: دارالاندلس-1951
13-    طباطبائی، سید جواد، زوال اندیشه سیاسی در ایران ، تهران: کویر، 1373.
14-    طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ پنجم، تهران: خوارزمی، 1373.
15-    طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق محتشمی وسه رساله دیگر او ، دیباچه و مقدمه و تصحیح ، محمد تقی دانش پژوه، تهران : انتشارات دانشگاه تهران، 1339.
16-    عبدالسلام بن عبدالعالی، الفسلفه السیاسیه عند الفارابی، بیروت: دارالطبیعه، 1979=1357.
17-    عنایت،حمید،بنیاد فلسفه سیاسی در غرب از هراکلیت تا هابز،تهران: زمستان، 1379.
18-    عثمان عبدالکریم- شرح اصول خمسه- قاهره:مکته وهبه 1408ه.ق.
19-    فاخوری ،حنا، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی – فرهنگی ، 1373
20-    فارابی،، ابونصر، تحصیل السعاده ، تحقیق جعفر آل یاسین، بیروت: دارالاندلس، 1403.
21-    فارابی-ابونصر-فصول منتزعه، ،ترجمه وشرح دکترحسن ملکشاهی-انتشارات سرو چاپ اول1382
22-    فروغی، محمدعلی، کتاب سیر حکمت در اروپا از زمان باستان تا مائه هفتم، تهران: زوار، 1379.
23-    مدرسی زنجانی، محمد، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: امیرکبیر، 1363.
24-    مطهری، مرتضی، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: حکمت،1403ق.
25-    مطهری،مرتضی، عدل الهی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1361.
26-    مهاجر نیا، محسن، اندیشه سیاسی فارابی ، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1380.
27-    ناظرزاده کرمانی، فرناز، اصول و مبادی فلسفه سیاسی فارابی، تهران: دانشگاه الزهرا،1376.
28-    نراقی ،ملااحمد،معراج السعادت،تهران:بوستان توحید،1383
29-    نعمه، عبدالله ، فلاسفه شیعه، ترجمه جعفر غصبان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی،1373